لزوم شناسنامه‌دار شدن شبکه‌‌های مجازی درآستانه انتخابات

در همان زمان و با آغاز تبلیغات انتخاباتی روشن شد که این سخنان چندان دور از واقعیت هم نیست. زمانی که تبلیغات کاغذی و حتی تلویزیونی نقش اصلی را در حوزه تبلیغات کاندیداها ایفا می‌کردند، گذشته بود و حالا این شبکه‌های اجتماعی بودند که نقش اصلی را ایفا می‌کردند.  بماند اینکه پس از آن نیز برخی دیگر از اتفاقات نیز درستی این مسئله را ثابت کرد. بحث حقوق‌های نجومی که اولین بار با افشای فیش نجومی رئیس بیمه مرکزی ایران به طوفانی تمام‌عیار تبدیل شد از همین شبکه‌های اجتماعی آغاز شد. با این شرایط می‌توان انتظار داشت که در انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای سال آینده نیز این شبکه‌های تلگرامی خواهند بود که برنده و بازنده اصلی را تعیین خواهد کرد.

نگاهی به تجربه اخیر انتخابات ریاست جمهوری امریکا به خوبی نشان می‌دهد که حالا شبکه‌های اجتماعی سکان اطلاع رسانی را در دست گرفته‌اند.

فضای مجازی و تجربه‌های مشابه

شاید همچنان شکاف بین مردم ایران و امریکا در خصوص استفاده از اینترنت بسیار گسترده باشد، اما نگاهی به آمارهای استفاده از شبکه‌های اجتماعی در بین مردم امریکا در انتخابات ریاست جمهوری این کشور چندان خالی از لطف نیست.

براساس آمارهای منتشر شده ۱۰۹ میلیون امریکایی، بیش از ۳/۵میلیارد «لایک»، «مطلب»، «اشتراک‌گذاری» و «اظهارنظر» در مورد انتخابات ریاست جمهوری تولید کرده‌اند. کمپین‌های انتخاباتی از مخاطبان توئیتر، اسنپ چت، اینستاگرام، یوتیوب، پینترست، لینکداین و دیگر سایت‌ها بهره‌برداری می‌کنند.

بر اساس آمار مؤسسات تحقیقاتی مردم امریکا در مجموع بیش از ۱۲۸۴ سال زمان صرف خواندن محتوای شبکه‌های اجتماعی دونالد ترامپ نموده‌اند، در حالی که کسب همین مقدار توجه از طریق تبلیغات تجاری هزینه‌ای بالغ بر ۳۸۰ میلیون دلار خواهد داشت. بنابراین رسانه‌های اجتماعی تا حدود بسیار زیادی توانسته‌اند از هر طریق و روش ممکن هزینه‌های انتخاباتی را در انتخابات ریاست جمهوری اخیر امریکا نیز کاهش دهند.

به این ترتیب می‌توان نگاهی دقیق به نقش این شبکه‌های اجتماعی در انتخابات ریاست جمهوری ایران داشت.

وضعیت شبکه‌های اجتماعی در ایران

در بین شبکه‌های اجتماعی موبایلی هم اکنون فراگیرترین نرم‌افزار مورد استفاده در حوزه تلفن همراه تلگرام است. طبق سخنان دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور ۲۲ میلیون نفر در کشور عضو تلگرام هستند و از این تعداد ۱۵ میلیون نفر فعالند.

در خصوص نحوه فعالیت این افراد نیز در این باره عنوان شده است که این ۱۵ میلیون نفر از این فضا برای بازی استفاده می‌کنند. واقعیت آن است که صرف‌نظر از صحت و نادرستی این گفته، شبکه‌های اجتماعی به خصوص تلگرام قدرت خود را در موج‌سازی در شبکه اجتماعی به خوبی نشان داده‌اند که دو وجه از آن را می‌توان در تشییع جنازه مرتضی پاشایی خواننده پاپ مشاهده کرد.  هنوز روشن نیست که بقیه شبکه‌های اجتماعی چه سهمی از شبکه‌های اجتماعی را به خود اختصاص داده‌اند، اما در این باره همین بس که بر اساس آمار مرکز ملی فضای مجازی کشور سالانه نزدیک به ۶۰ درصد ترافیک سالانه اینترنت کشور برای شبکه تلگرام مصرف می‌شود. در خصوص محتوا نیز گفته می‌شود نزدیک به ۱۰۰هزار کانال تلگرامی در حال فعالیت است که صدها هزار مطلب را در فضای مجازی تولید می‌کنند.

حالا سؤال اینجاست که چنین حجم عظیمی از تبادل اطلاعات به خصوص در فضای انتخاباتی می‌تواند به یک تیغ برنده برای هر حزب و گروهی تبدیل شود.

فعالان سیاسی نیز از این مسئله غافل نیستند، کما اینکه اغلب گروه‌های سیاسی که قدرت ابراز وجود هم در فضای قانونی کشور را ندارند درفضای تلگرام اقدام به تبلیغات گسترده و حتی عضو‌گیری می‌کنند. نمایندگان مجلس شورای اسلامی حضوری جدی در تلگرام دارند. از سوی دیگر گروه‌ها و تشکل‌های سیاسی هم دارای کانال‌ها و گروه‌های مختص به خود هستند و از هم‌اکنون فعالیت خود را در فضای مجازی آغاز کرده‌اند.

تذکر مقام معظم رهبری در خصوص فضای مجازی

در این میان برخی از این نشانه‌ها حاکی از این است که در صورت بی توجهی به این موارد می‌توان انتظار داشت که انتشار اخبار بی حساب و کتاب در فضای اطلاع رسانی و مجازی آسیب‌های خاص خود را داشته باشد. دراین باره همین بس که یک کانال تلگرامی با انتشار برخی از اخبار غلط سبب واکنش رئیس دستگاه قضا شد.

این اتفاق سبب شد بحث ساماندهی شبکه‌های مجازی به صورت جدی در دستور کار نهاد‌های ذی‌ربط قرار بگیرد. با این حال‌ این خطر وجود دارد که در برخورد با شبکه‌های اجتماعی بی تدبیری صورت پذیرد. شاید در همین رابطه سخنان مقام معظم رهبری بهترین چراغ راه برای مقامات مسئول باشد.

ایشان در رابطه با فضای مجازی در یکی از درس‌های خارج خود و ضرورت فعالیت در این نهاد می‌فرمایند: فضای مجازی، به صورت توأمان دارای منافع و مضرات بی‌شماری است که باید با استفاده از فرصت‌های آن، مفاهیم اسلامی را در سطح گسترده ترویج کرد و در همین خصوص، شورای‌عالی فضای مجازی با هدف تمرکز در فکر، تصمیم و اقدام تشکیل شد.

همین نکته به خوبی نشان می‌دهد که فضای مجازی چه اندازه مهم است که رهبری خواستار حضور همه جانبه علما و روحانیون در آن شده‌اند.

تلاش‌هایی که کافی نیست

هم اکنون تلاش‌هایی در خصوص مشخص کردن ادمین کانال‌های تلگرامی و شناسنامه دار کردن آنها آغاز شده است. از جمله این اقدامات می‌توان به ضرورت شناسایی هر کانال تلگرامی با بیش از ۵ هزار عضو اشاره کرد. با این حال این تلاش‌ها به هیچ عنوان کافی نیست.  فضای مجازی می‌تواند در صورت عدم تدابیر لازم به خوبی از سوی دشمنان خارجی مورد سوء استفاده قرار بگیرد، این مسئله در انتخابات سال ۸۸ تجربه شد. همین بس وزارت امورخارجه امریکا شخصاً در خصوص سرویس دهی مناسب به ایرانیان در توئیتر دخالت کرد.  از همین رو باید به دنبال پیش بینی‌های لازم به دور از هرگونه برخورد سلبی در فضای مجازی بود تا از هرگونه تأثیر منفی در این باره جلوگیری شود و این مهم وظیفه سنگینی را بر دوش مسئولان می‌گذارد.